Thông qua chiến thuật lạm dụng, lừa dối, gian dối, đổ lỗi, đóng vai nạn nhân… kẻ thao túng tác động lên con mồi với mục đích thay đổi hành vi, nhận thức để có lợi ích. Các phương thức thao túng tâm lý độc hại này giúp kẻ thao túng che giấu đi ý định, hành vi xấu xa của mình, thường họ đủ tàn nhẫn để không ngần ngại gây hại cho nạn nhân nếu cần thiết.
1. Phương thức thao túng tâm lý độc hại của kẻ thao túng
Kẻ thao túng có rất nhiều phương thức thao túng tâm lý độc hại người khác. Họ nắm bắt điểm yếu, lỗ hổng tâm lý của mỗi người để gieo rắc những suy nghĩ tiêu cực vào con mồi.
1.1. Top 5 phương thức thao túng cơ bản
Tiến sĩ, bác sĩ tâm lý Harriet B. Braiker đã viết và phân chia những phương thức thao túng tâm lý để kiểm soát nạn nhân của họ. Theo bà, có 4 phương thức thao túng tâm lý độc hại chính là: Củng cố tiêu cực, liên tục hoặc một phần, tạo hình phạt, học tập đau thương.
- Sự ủng hộ tích cực: Kẻ thao túng thường xuyên khen ngợi người khác nhưng đồng cảm hời hợt, xin lỗi quá mức, mỉm cười miễn cưỡng, chấp nhận miễn cưỡng, coi trọng quà cáp và tiền bạc.
- Củng cố sự tiêu cực: Bao gồm loại bỏ ai đó khỏi tình huống tiêu cực như một phần thưởng. Ví dụ: “Con sẽ không phải làm bài tập nếu như con cho phép mẹ làm điều này với con”, hay như “Em sẽ không phải làm việc nhà nếu như chúng ta có tiền lương cao hơn và thuê người giúp việc trong tương lai”. Hay đại loại như: “Em sẽ không phải đi lại vất vả nếu như em chịu ở nhà sinh con, anh nuôi em”.
- Sự củng cố không liên tục hoặc một phần: Đây là một phương thức thao túng tâm lý độc hại mà kẻ thao túng tạo ra bầu không khí sợ hãi hoặc nghi ngờ. Sự củng cố không liên tục khuyến khích người bị thao túng tiếp tục phải chịu đựng cpn người của kẻ thao túng. Kẻ thua cờ bạc, bạo lực nhưng không thường xuyên, dùng lời ngon ngọt, hứa sẽ sửa chữa và thay đổi để thao túng bạn.
- Tạo hình phạt: Kẻ thao túng hay cằn nhằn, la hét, đe dọa, chửi thề để thể hiện cảm xúc bản thân. Hắn cũng có thể sử dụng bạo lực lạnh (im lặng), khóc lóc, đóng vai nạn nhân để cho bạn biết bạn có lỗi với hắn.
- Học tập đau thương: Phương thức kẻ thao túng sử dụng lời năng mạ để thống trị và kiểm soát người khác. Họ có thể sử dụng một cách khéo léo mà khiến bạn tự cảm thấy buồn rầu, hạ thấp bản thân và dần tự ti, khó chịu về chính mình.
1.2. Top 20 phương thức thao túng tâm lý độc hại khác
Kỹ thuật và phương thức thao túng tâm lý độc hại mà bạn chắc chắn cần phải tránh né ngay lập tức hoặc dè chừng để bảo vệ bản thân:
- Nói dối: Thật khó dể bạn biết được ai đang nói dối hay đang nói thật. Sự thật có thể được biết sau khi mọi chuyện rõ ràng, nhưng những lời nói dối khiến bạn mơ hồ thời gian dài. Hãy đọc và theo dõi phản xạ của những người nói dối và gian lận.
- Che giấu liên tục: Hình thức nói dối này rất tinh vi, họ che đậy sự thật bằng rất nhiều lời nói dối khác nhau.
- Chối bỏ: Kẻ thao túng không chịu thừa nhận rằng họ đã làm điều gì sai trái, thậm chí sự thật đã bị bại lộ nhưng họ nhất quyết chối bỏ. Đó cũng là một cách thao túng khiến chúng ta tin rằng sự thật chưa chắc là sự thật.
- Hợp lý hóa: Nhiều điều yêu cầu của bạn bị bác bỏ bởi vì kẻ thao túng phân tích yêu cầu không phù hợp hoặc không cần thiết tại thời điểm này.
- Giảm nhẹ: Đây là một kiểu phủ nhận kết hợp với việc biện minh. Kẻ thao túng cho rằng hành vi của họ không gây hại hoặc không thiếu trách nhiệm như người khác nhận xét. Ví dụ, họ có thể nói rằng những lời chế giễu hay xúc phạm chỉ đơn thuần là một trò đùa.
- Chọn lọc sự chú ý hoặc phớt lờ có chủ đích: Kẻ thao túng phớt lờ mọi thứ có thể làm lệch khỏi mục tiêu của mình, chẳng hạn như nói: “Tôi không quan tâm” hoặc “Tôi không muốn nghe”.
- Chuyển hướng: Khi được hỏi một câu hỏi trực tiếp, kẻ thao túng sử dụng phương thức thao túng tâm lý độc hại đó là không trả lời đúng vào trọng tâm mà thay vào đó đưa cuộc trò chuyện sang một vấn đề khác. Họ rất giỏi biết cách chuyển đổi chủ đề mà bạn không thể quay lại chủ đề cũ.
- Trốn tránh: Tương tự chuyển hướng nhưng thay vì lái câu chuyện, họ trả lời bằng các câu lan man, không liên quan, hoặc mơ hồ, khiến người nghe khó nắm bắt ý chính.
- Đe dọa ngầm: Kẻ thao túng sử dụng các mối đe dọa tinh vi, gián tiếp hoặc hàm ý để đặt nạn nhân vào thế phòng thủ, làm họ cảm thấy bất an hoặc sợ hãi. Xem thêm thao túng tâm lý trong tình yêu.
- Đánh vào cảm giác tội lỗi: Đây là một hình thức đe dọa tinh tế. Kẻ thao túng khiến nạn nhân cảm thấy họ ích kỷ, thiếu quan tâm hoặc không đủ tốt. Điều này khiến nạn nhân dễ rơi vào trạng thái lo lắng, tự nghi ngờ và dễ bị kiểm soát.
- Hạ thấp: Bằng cách sử dụng mỉa mai, chỉ trích hoặc những lời nhận xét làm tổn thương, kẻ thao túng khiến nạn nhân cảm thấy kém cỏi và không xứng đáng. Họ có thể dùng ánh mắt, giọng nói hoặc những câu nói ẩn ý để làm tăng cảm giác tự ti, khiến nạn nhân ngần ngại khi phản kháng.
- Vu khống nạn nhân: Đây là một trong những cách hiệu quả nhất để che đậy mục đích thật của kẻ thao túng. Họ vu oan cho nạn nhân, biến nạn nhân thành “kẻ xấu” khi người đó cố gắng tự bảo vệ mình hoặc bày tỏ quan điểm.
- Giả làm nạn nhân: Kẻ thao túng giả vờ mình đang chịu tổn thương bởi hoàn cảnh hoặc hành vi của người khác để tìm kiếm sự cảm thông. Những người nhạy cảm hoặc tận tâm dễ bị thuyết phục bởi chiến thuật này, và kẻ thao túng có thể lợi dụng lòng trắc ẩn để đạt được mục đích.
- Giả làm người hầu: Một trong những phương thức thao túng tâm lý độc hại là che giấu ý đồ cá nhân bằng cách giả vờ phục vụ cho một mục đích cao cả. Ví dụ, họ có thể nói rằng họ hành động vì tuân theo mệnh lệnh hoặc đang thực hiện nghĩa vụ.
- Tỏ ra quyến rũ: Kẻ thao túng sử dụng sự quyến rũ, nịnh hót hoặc sự giúp đỡ giả tạo để khiến người khác giảm sự cảnh giác và đặt niềm tin vào họ. Những hành động này thường nhằm tạo ra sự gần gũi, dễ dàng tiếp cận để thao túng nạn nhân.
- Đổ lỗi (quy trách nhiệm cho người khác): Kẻ thao túng sử dụng những cách tinh vi để đổ lỗi cho người khác, khiến nạn nhân có cảm giác mình làm sai. Họ thường khiến nạn nhân tin rằng chính hành động hoặc sự ngây thơ của họ là nguyên nhân dẫn đến sự lừa dối. Điều này khiến nạn nhân cảm thấy tội lỗi vì đã đưa ra những quyết định tích cực hay hành xử đúng đắn. Kẻ thao túng thậm chí còn nói dối về những lời nói dối trước đó, nhằm thay đổi câu chuyện ban đầu thành một phiên bản dễ chấp nhận hơn để kiểm soát tâm lý nạn nhân. Họ thường bôi nhọ nạn nhân, cho rằng nạn nhân đáng bị đối xử tệ hoặc thậm chí gắn mác nạn nhân là bất thường, có vấn đề về tâm lý, ngay cả khi có bằng chứng chống lại họ.
- Giả vờ vô tội: Kẻ thao túng cố gắng làm người khác tin rằng những tổn hại mà họ gây ra hoàn toàn vô ý hoặc không phải lỗi của họ. Họ có thể tỏ ra bất ngờ, thậm chí phẫn nộ khi bị buộc tội. Chiến thuật này nhằm khiến nạn nhân nghi ngờ khả năng nhận định của mình và tự đặt câu hỏi về thực tế những gì họ đã trải qua.
- Giả vờ bối rối: Kẻ thao túng giả vờ không hiểu hoặc không biết rõ về những gì nạn nhân đang đề cập. Điều này làm người khác rơi vào trạng thái rối trí, nghi ngờ chính mình. Bằng cách đưa ra những yếu tố gây phân tâm hoặc tạo thêm sự mơ hồ, kẻ thao túng làm nạn nhân không chắc chắn về sự đúng đắn trong nhận thức của họ, từ đó tạo điều kiện cho kẻ thao túng đạt được mục đích.
- Giận dữ: Kẻ thao túng sử dụng phương thức thao túng tâm lý độc hại với cơn giận làm công cụ để gây sức ép tinh thần, làm nạn nhân phải phục tùng. Những cơn giận này thường không phải cảm xúc thật mà là hành vi có chủ đích nhằm tránh đối đầu, che giấu sự thật hoặc đe dọa. Họ có thể dùng cơn giận để hăm dọa, tống tiền, hoặc thao túng nạn nhân theo ý muốn. Đôi khi, sự tức giận được dùng để làm nạn nhân tập trung vào cảm xúc mạnh thay vì tìm hiểu sự thật đằng sau hành vi thao túng.
- Hiệu ứng đám đông: Kẻ thao túng áp đặt suy nghĩ hoặc hành vi của mình lên nạn nhân bằng cách viện dẫn rằng “nhiều người đã làm như vậy” hoặc “ai cũng làm thế cả.” Điều này khiến nạn nhân cảm thấy áp lực, sợ bị cô lập nếu không làm theo. Chiến thuật này thường thấy trong các tình huống như áp lực từ bạn bè, đặc biệt trong những hoàn cảnh mà kẻ thao túng cố gắng khiến nạn nhân thử những thứ họ không muốn, như ma túy hoặc các hành vi không lành mạnh.
2. Đặc điểm của những người dễ bị thao túng tâm lý độc hại
Những người dễ bị thao túng tâm lý là những người có một điểm yếu nào đó, tâm lý thường nhạy cảm và dễ mềm lòng, khó quyết đoán, ngây thơ, quan tâm đến người khác quá nhiều thay vì yêu thương bản thân. Vì vậy mà kẻ săn mồi sử dụng phương thức thao túng tâm lý độc hại khai thác lỗ hổng ở nạn nhân và điều khiển họ.
Những lỗ hổng ở nạn nhân dễ bị thao túng bao gồm: Thích làm hài lòng người khác, tìm cách để nhận được sự chấp thuận của người khác, sợ sự tức giận, thât vọng của người khác. Ngoài ra, những người dễ bị thao túng tâm lý cũng là người thiếu quyết đoán trong cuộc sống, rất khó từ chối yêu cầu của người khác, tính tự lập thấp… Nếu bạn đang có những yếu tố này, hãy thay đổi để bảo vệ bản thân.
Những điểm yếu tồn tại ở người dễ bị thao túng tâm lý bao gồm:
- Ngây thơ, ai nói gì cũng tin, ai chia sẻ gì cũng lắng nghe và bận tâm.
- Quá tận tâm và lo lắng về mọi điều.
- Quá thiếu tự tin, luôn nghi ngờ bản thân, thiếu quyết đoán, dễ dàng rơi vào thế phòng thủ.
- Phụ thuộc về mặt cảm xúc, có tính cách phục tùng cao, dễ bị lợi dụng.
Theo các chuyên gia phân tích, những người dễ bị tổn thương thường hay bị người khác sử dụng phương thức thao túng tâm lý độc hại:
- Người phụ thuộc: Những người này thường muốn được yêu thương nhiều, chiều chuộng và dễ tin người, họ sẵn sàng đồng ý với yêu cầu của người khác chỉ để nhận lời khen ngợi hoặc sự yêu thích của người khác.
- Người chưa trưởng thành, còn nhỏ tuổi: Có khả năng phán đoán kém vì do chưa va chạm với cuộc sống nhiều, chưa trải nghiệm thực tế nhiều. Do đó, họ có xu hướng tin vào những lời nói phóng đại làm mụ mị đầu óc.
- Người cô đơn: Những người cô đơn có thể chấp nhận bất kỳ lời đề nghị tiếp xúc nào của người khác như sự ôm ấp, nắm tay, đụng chạm cơ thể, lời thỉnh cầu… Những người này thường bị quyến rũ bởi những người biết cách ăn nói và có sức hút.
- Người tự luyến: Chắc chắn những người hay tự luyến dễ bị thao túng nhất, bởi chỉ cần vài lời đường mật là có thể lấy được lòng của họ. Những kẻ nịnh hót muốn lợi dụng sẽ luôn đề cao họ lên để xin xỏ, để yêu cầu một việc gì đó.
- Người vị tha: Những người có tâm lý vị tha, bao dung, quá trung thực, quá đồng cảm với hoàn cảnh người khác rất dễ bị phương thức thao túng tâm lý độc hại tác động. Bao gồm việc người khác làm sai trái, nhưng với tấm lòng bao dung của họ sẵn sàng chấp nhận và che chở cho kẻ tội đồ.
- Người sống tiết kiệm: Những người sống tiết kiệm, hời hợt với chính bản thân mình nhưng lại chấp nhận chi tiêu quá tay đối với người mà họ yêu thương, trân trọng.
- Người tham lam vật chất: Những kẻ tham lam và gian dối có thể trở thành con mồi của kẻ thao túng tâm lý. Họ dễ bị dụ dỗ bởi các hành động theo cách vô đạo đức, những kế hoạch làm giàu nhanh chóng, hành động đem lại lợi ích trước mắt.
- Người khổ dâm: Những người khổ dâm thường thiếu lòng tự trọng, đề cao thú vui trước mắt, bỏ qua những giá trị đạo đức bền vững, gạt đi những phòng vệ cần có mà sa đọa, rơi vào bẫy của những con sói.
- Người già: Ngược với người trẻ thì người già trở nên dễ bị thao túng nhất. Họ mệt mỏi, ít có khả năng làm nhiều việc cùng lúc, họ ít có cơ hội tiếp xúc với những kiến thức mới. Vì vậy, họ dễ bị lừa đảo nhất.
3. Động cơ của kẻ thao túng tâm lý
Như đã chia sẻ ở bài thao túng tâm lý là gì, những kẻ thao túng có nhiều động cơ khác nhau, chúng không giới hạn ở bất kỳ mục đích nào:
- Nhu cầu thúc đẩy lợi ích cá nhân bằng mọi cách. Chỉ cần họ được lợi thì không cần biết người khác có ra sao, có thiệt thòi, có khó khăn gì hay không.
- Nhu cầu mạnh mẽ về quyền lực, sự vượt trội trong việc kiểm soát các mối quan hệ với người khác.
- Sự buồn chán, cảm thấy mệt mỏi với môi trường xung quanh, coi đó là một trò chơi hơn là làm tổn thương người khác.
- Nhu cầu phát triển về hành vi phạm tội như tài chính, thông tin, tình cảm,… Những kẻ này thường hay là tội phạm chuyên nghiệp tham gia vào các chương trình nghị sự bí mật.
4. Đặc điểm, tính cách của kẻ đi thao túng tâm lý độc hại người khác
Nhận biết những kẻ chuyên đi sử dụng phương thức thao túng tâm lý độc hại tác động người khác để bảo vệ bản thân khỏi sự thiệt thòi và bất lợi. Tại nơi làm việc có ai? Họ là những người như thế nào?
4.1. Tại nơi làm việc
Những kẻ chuyên đi thao túng người khác có thể thay đổi cảm xúc nhanh chóng, họ khen ngợi về công sức, năng lực của bạn với mục đích bạn giúp họ trong công việc. Tuy nhiên, họ sẽ trở mặt ngay lập tức nếu như bạn gặp khó khăn, không giải quyết được việc cho họ hoặc bạn hết giá trị lợi dụng.
Họ bất chấp thủ đoạn để được leo lên, duy trì quyền lực của bản thân. Kẻ thao túng tạo ra một kịch bản trong đó thông tin tích cực về bản thân, thông tin sai lệch tiêu cực về người khác, thông tin mơ hồ về điều gì đó. Vai trò của bạn như một phần của mạng lưới quân cờ, người bảo trợ sẽ được sử dụng và bạn sẽ được chải chuốt để chấp nhận kịch bản phát triển của họ.
4.2. Rối loạn nhân cách chống đối xã hội, ranh giới và tự luyến
Những kẻ sử dụng phương thức thao túng tâm lý độc hại thường là những kẻ rối loạn nhân cách chống đối xã hội, ranh giới và tự luyến. Cả ba loại này có một số điểm chung, bao gồm các khiếm khuyết về tính cách và những đặc điểm chồng chéo. Trong đó, sự gian dối và khả năng thao túng là đặc điểm phổ biến nhất ở người chống đối xã hội và tự luyến. Với người ranh giới, hành vi thao túng thường không có ý thức và không hiệu quả, nhưng họ vẫn bị gán ghép sai lầm là cố tình lừa dối. Những người thuộc cả ba nhóm thường có xu hướng nói dối bệnh lý.
Các đặc điểm chung khác có thể bao gồm: chứng tự luyến bệnh lý, sự vô trách nhiệm kéo dài, thiếu sự đồng cảm, sự tàn nhẫn, nóng nảy, bốc đồng, dễ tự làm hại hoặc nghiện ngập, hành vi lợi dụng người khác, thù địch, tức giận, cảm xúc bất ổn, nhạy cảm với sự từ chối, chủ nghĩa hoàn hảo… Ngoài ra, bao gồm việc sử dụng các cơ chế phòng vệ mang tính tự luyến như phủ nhận, chia tách, phóng chiếu, bóp méo sự thật, hoặc lý tưởng hóa.
Theo nhà tâm lý học Marsha M. Linehan, những người mắc rối loạn nhân cách ranh giới thường có các hành vi bị hiểu lầm là thao túng, sử dụng phương thức thao túng tâm lý độc hại. Tuy nhiên, thực tế chúng là phản ứng vô thức trước cơn đau tinh thần dữ dội và không nhằm mục đích thao túng. Trong DSM-5 (phiên bản mới nhất của Hướng dẫn chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần), “thao túng” đã được loại bỏ khỏi danh sách các đặc điểm chẩn đoán của rối loạn nhân cách ranh giới.
Đối với người tự luyến, hành vi thao túng là bản chất. Họ sử dụng thao túng để đạt được quyền lực và sự thỏa mãn cho cái tôi tự luyến của mình. Người có nhân cách chống đối xã hội thao túng để đạt được các mục đích như lợi ích vật chất, quyền lực, trả thù, hoặc các mục tiêu cá nhân khác.
Lời kết
Phương thức thao túng tâm lý độc hại được sử dụng lên những người ngây thơ, dễ tin tưởng, không nói lời từ chối, dễ bao dung, trẻ thơ hoặc người già, người ít có trải nghiệm xã hội. Những kẻ chuyên đi thao túng là những kẻ thích lợi dụng người khác để đạt được mục đích của mình về tình cảm, tiền bạc, công việc, nhu cầu cá nhân khác. Họ hay có biểu hiện nói dối nhiều lần, xu nịnh, khoác lác, vô cảm, bốc đồng, hay tức giận, nhạy cảm với sự từ chối, bóp méo sự thật…
Follow us:
- Website: DNG
- Fanpage: DNG news
- Service Marketing từ A-Z: Marketingseotop
- Travel: +84968 585 775 (WhatsApp)